بررسی توزیع اندازه ذرات خاک حاصل از فرسایش و رسوب هم زمان بر زیست فراهمی فسفر

به تازگی سهم منابع پخشیدگی فسفر خصوصاً در اراضی کشاورزی بطور قابل ملاحظه ای روی تخریب کیفیت منابع آب مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا مسیر آبراهه ها که اراضی دیم و زراعی را به آب های سطحی متصل می کند نقش مهمی در هدایت این ترکیبات ایفا می نماید. ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک و رسوب که ممکن است روی جذب فسفر تأثیر گذارباشد، می تواند تفاوت گنجایش نگهداری فسفر خاک را توضیح دهد. هر یک از اشکال فسفر در خاک های مختلف رفتار متفاوتی از نظر جذب و رهاسازی نشان می دهند. هدف این پژوهش بررسی توزیع اندازه ذرات خاک حاصل از فرسایش و رسوب بر تغییرات اشکال مختلف فسفر و هم دماهای جذب آن در قسمتی از حوضه آبخیز سد اکباتان همدان بوده است. 50 نمونه ی خاک سطحی و رسوب از لایه 1-0 سانتیمتری و در محدوده ی زیرحوضه های سد اکباتان برداشت شد. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی نمونه ها اندازه گیری شد. جزء های فسفر محلول و تبادلی، فسفر پیوند شده با آهن و آلومینیم، فسفر پیوند شده با کلسیم و فسفر باقی مانده در چهار گروه اندازه ای رس، سیلت ریز، سیلت متوسط و سیلت درشت در تعداد هشت نمونه منتخب از بین50 نمونه ابتدایی بررسی گردید. هم دماهای جذب نیز در هر یک از نمونه ها و گروه های اندازه ای مورد بررسی قرار گرفت. تفاوت معنی داری بین مقادیر فسفر محلول و تبادلی نمونه های خاک و رسوب مشاهده نشد. اما مقادیر فسفر پیوند شده با آهن و آلومینیم در نمونه های رسوب نسبت به نمونه های خاک به طور معنی داری بیشتر بود. درحالیکه مقادیر فسفر پیوند شده با کلسیم درنمونه های خاک به طور معنی داری از نمونه های رسوب بالاتر بود. اشکال فسفر محلول و تبادلی و فسفر پیوند شده با آهن و آلومینیم در ذرات با اندازه رس به طور معنی داری بالاتر از دیگر ذرات بدست آمد. ذرات با اندازه سیلت متوسط دارای مقدار فسفر پیوند شده با کلسیم بیشتری بودند. فسفر باقی مانده در نمونه های رسوب در ذرات رس برابر با 15/4 و در سایر ذرات برابر با صفر میلی گرم بر کیلوگرم بدست آمد. روند تغییرات فسفر با فاصله از محل خروجی حوضه در ذرات رس و سیلت ریز مشابه بودند. فسفر کل با افزایش فاصله از محل خروجی حوضه افزایش یافت. مقادیر فسفر پیوند شده با آهن و آلومینیم در نمونه های رسوب بیشتر از نمونه های خاک بود. این نتیجه می تواند به دلیل واکنش های اکسایش و کاهش بیشتر در نمونه های رسوب باشد. مقادیر حداکثر جذب فسفر در نمونه های خاک مورد بررسی به ترتیب در نمونه های شماره 6، 1، 11 و 9 مشاهده شد که برابر با 1260، 1102، 1018 و 833 میلی گرم فسفر بر کیلوگرم خاک بودند. جذب فسفر نیز توسط معادله خطی لانگ مویر برازش داده شد. دامنه ضریب همبستگی بدست آمده در معادله لانگ مویر برای نمونه ها بین 89/0 تا 95/0 بود. مقادیر بیشینه و کمینه به ترتیب در نمونه های شماره 11 و 8 مشاهده شدند. جذب فسفر در ذرات رس در همه نمونه ها، به جز نمونه شماره 8 دارای بیشترین مقدار بود.